ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΡΑΜΑΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Πηγή: www.aeon-dramatherapy.gr

Η δραματοθεραπεία είναι μια θεραπευτική προσέγγιση ατομική ή ομαδική που αξιοποιεί την δυναμική του θεάτρου και γενικότερα την τέχνη και την μεταφορά. Πρόκειται για ένα πλαίσιο δημιουργίας ενός μεταβατικού χώρου όπου οι σχέσεις διαμεσολαβούνται από ρόλους κείμενα μύθους και αλλά υλικά τέχνης.
Χρησιμοποιούνται πολλές τεχνικές όπως το παίξιμο ρόλων, κατασκευή και αφήγηση ιστοριών, μάσκες, τεχνικές γλυπτών, ζωγραφικής  και tableau vivant, ενώ παράλληλα αναδεικνύεται ο ρόλος του σώματος στη κατεύθυνση της ψυχοσωματικής θεώρησης του ανθρώπου.
Επισημαίνουμε ότι η Δραματοθεραπεία εκτός από ένα θεραπευτικό γεγονός αποτελεί και ένα πολιτιστικό μόρφωμα. Η εξελικτική πορεία της δραματοθεραπείας έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα αλλά ως αυτόνομη θεραπευτική προσέγγιση αναπτύχθηκε κατά τη δεκαετία του 60¨ στη Μεγάλη Βρετανία. Είχε βέβαια προηγηθεί ο Moreno εισάγοντας την έννοια του ψυχοδράματος με το οποίο η δραματοθεραπεία εμφανίζει ομοιότητες αλλά και πολλές διαφορές.
Η Δραματοθεραπεία έχει την δυνατότητα να λειτουργήσει σε διαφορετικά επίπεδα όπως εκείνο της δημιουργικότητας, της επίτευξης ενός στόχου αλλά και της θεραπείας, ως εκ τούτου απευθύνεται σε πολλούς διαφορετικούς πληθυσμούς.
Στη χώρα μας μετράει ήδη μια εικοσιπενταετία και εφαρμόζεται σε πολλά κέντρα ψυχικής υγιεινής, δομές αποκατάστασης, κέντρα απεξάρτησης και αλλού.

Η Δραματοθεραπεία φαίνεται να αποτελεί θεραπεία επιλογής για το σύγχρονο άνθρωπο  εισάγοντας την έννοια του αισθητικού στη θεραπευτική διαδικασία απαραίτητο διακήβευμα στην μεταμοντέρνα εποχή μας.
Ειδικότερα η δραματοθεραπεία ορίζεται ως η θεραπευτική-δημιουργική μέθοδος στην οποία το θεραπευτικό αποτέλεσμα επιτυγχάνεται μέσω της δραματικής μεταφοράς (Jennings, 1990).
Ο όρος αναφέρεται κυρίως στον χώρο μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας όπου εδράζεται η δημιουργικότητα.
Εδώ η μεταφορά λειτουργεί και κυριολεκτικά αφενός ως μετακίνηση, έκφραση και εξωτερίκευση των παραστάσεων της εσωτερικής σκηνής και αφετέρου ως εσωτερίκευση, ενδοβολή και κατανόηση της εξωτερικής σκηνής.
Η μεταφορά αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας αλλά και κάθε θεραπευτικής διαδικασίας αφού εξυπηρετεί την ομαλή ψυχική λειτουργία και συμβάλλει στον μηχανισμό της μετουσίωσης. Ο μηχανισμός της μετουσίωσης μαζί με τους μηχανισμούς προβολής και ταύτισης αξιοποιούνται  ιδιαίτερα στη δραματοθεραπεία , αφού ανασύρουν και φέρουν στο συνειδητό επίπεδο ξεχασμένα, κρυμμένα και απωθημένα κομμάτια του εαυτού μας και της προσωπικής μας ιστορίας.
Η προσωπική μας ιστορία ή καλύτερα  οι παράλληλες ιστορίες μας συνθέτουν την ατομική μας μυθιστορία , όπου μπορούμε να αντικρίσουμε ποικιλία ηρώων  και ένα ευρύ ρεπερτόριο ρόλων.
Μέσω της «Μεθόδου του ρόλου» ( Landy,1993) μας δίνεται η δυνατότητα να επεξεργαστούμε όχι μόνο τους σημαντικότερους ρόλους της καθημερινής μας ζωής, αλλά και το σύστημα των υπο-ρόλων που διαμορφώνει ,καθοδηγεί και καθορίζει τις καθημερινές μας συμπεριφορές, δημιουργώντας ένα λειτουργικό σύστημα ρόλων.
Εκτός από την ανωτέρω μέθοδο υπάρχουν και άλλα μοντέλα εφαρμογής της δραματοθεραπείας. Συνοπτικά αναφέρω την αναπτυξιακή προσέγγιση (Johnson 1982, 1990), που βασίζεται κυρίως στις αντικειμενότροπες σχέσεις, το αφηγηματικό μόντελο της διήγησης και δημιουργίας μια ιστορίας (Gersie&King 1990), το κοινωνικό-ανθρωπολογικό μοντέλο (Jennings, 1993) και το παραθετικό μοντέλο του Steve Mitchel.
Οι απόψεις του Στανισλάβσκι για το χτίσιμο των ρόλων  (as if), του Αρτό για ένα θέατρο  της ωμότητας, του living theater και του La Mama περί της θεατρικής κοινότητας αλλά και του Γκροτόφσκι για ένα φτωχό θέατρο προετοίμασαν το έδαφος για την εμφάνιση και τη διαμόρφωση της δραματοθεραπείας, παράλληλα βέβαια με την αλλαγή των αντιλήψεων στον χώρο της ψυχιατρικής και τις ανάγκες αποασυλοποίησης και άρσης του αποκλεισμού.
Ιδιαίτερα ο Μπ. Μπρεχτ με την κριτική απόσταση προσέφερε στη δραματοθεραπευτική τεχνική μια βασική παράμετρο , την «αισθητική απόσταση».
Εν κατακλείδι, η συγκεκριμένη μέθοδος επιδιώκει την έκφραση της «εσωτερικής σκηνής» μέσα από την βίωση των ρόλων και το «παράδοξο» του θεάτρου. Συνδέει το ασυνείδητο, με το θέατρο της καθημερινής μας ζωής επιτυγχάνοντας όχι μόνο την κάθαρση και την προσωπική μας ανάπτυξη, αλλά και αποτελεσματικές αλλαγές.
Δημιουργούμε παράλληλα ένα θεραπευτικό και ένα πολιτισμικό γεγονός.
Σχετικοί Σύνδεσμοι: www.edpe.gr

Η ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
Η Δραματοθεραπεία είναι μια διαδικασία συνήθως ομαδική αλλά και ατομική, που αξιοποιεί τη μεταφορά και τη δραματική έκφραση για την ανάπτυξη της προσωπικότητας και των σχέσεων των συμμετεχόντων. Ήδη από τις αρχές του 20ουαιώνα ο J.C. Moreno εμπνεύστηκε και εξέλιξε μια ολοκληρωμένη θεωρία και πρακτική θεραπείας μέσω δράματος, το ψυχόδραμα. Όπως όλοι όμως γνωρίζουμε από την αρχαιότητα η σχέση ανάμεσα στη δραματική έκφραση και τη θεραπευτική διαδικασία ήταν αποδεκτή και αναγνωρίσιμη. Δίπλα ακριβώς από το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου υπήρχε ένα θεραπευτήριο και συχνά η λειτουργία του ήταν συμπληρωματική, καθώς οι ασθενείς συχνά συμμετείχαν στο χορό των τραγωδιών. Η Θεραπευτική απελευθέρωση καταπιεσμένων παθών ήταν μέρος της τελετουργικής διαδικασίας μέσω της οποίας η κοινότητα μπορούσε να συμβιβαστεί με τις απώλειες και τις καταστροφές, τις νίκες και τους θριάμβους της ώστε να επιβιώσει σε ένα μπερδεμένο και συχνά εχθρικό κόσμο. Ο Αριστοτέλης είχε ονομάσει αυτή την εντεταλμένη απελευθέρωση της έντασης των θεατών «κάθαρση παθών». Αιώνες αργότερα συναντάμε την ηθική θεραπεία μέσα στα θέατρα των ψυχιατρικών ασύλων. Ο Coulmier, διευθυντής του ασύλου Charenton έξω από το Παρίσι. Εργάζεται με ασθενείς σε θεατρικές παραγωγές με τη συμμετοχή του έγκλειστου μαρκήσιου De Sade μεταξύ 1979 και 1811. Ο Reil, Γερμανός συγγραφέας, κάνει αναφορές σε παραστάσεις μέσα σε ψυχιατρικά νοσοκομεία του 1803. Θεατρικές θεραπευτικές δραστηριότητες αναπτύσσονται και σε άλλα άσυλα της Ευρώπης.
Στο τέλος του 19ου αιώνα η τραγωδία επηρεάζει τον νεαρό Freud στη σύλληψη της ψυχαναλυτικής θεωρίας, όπου η κάθαρση εξυπηρετεί την αυτογνωσία. Την ίδια περίπου περίοδο με τον Freud, o σπουδαίος αναμορφωτής του θεάτρου Stanislavski είχε αρχίσει μια άλλη αντιμετώπιση του θεάτρου και της σχέσης ρόλου και ηθοποιού. Ο σύγχρονος του Evreinoπροχώρησε αντιλαμβανόμενος δυο πραγματικότητες εκείνη του ατόμου και εκείνη της persona, την οποία αποκαλούσε το άλλο εγώ. Μέσω της ερμηνείας ρόλων που είναι φανταστικοί, ο ηθοποιός δύναται να υπερβεί έναν αριθμό ψυχολογικών και φυσικών ασθενειών, σύμφωνα με τον Evreinov, όπως παρατηρεί στο βιβλίο του “the theatre in life” (1927). Την ίδια εποχή o Vladimir Iljin ανέπτυξε μια αντίληψη του θεραπευτικού θεάτρου βασισμένη στην εκπαίδευση και τον αυτοσχεδιασμό. Σιγά-σιγά, όσο προχωρούσε ο αιώνας μας το θέατρο άρχισε να αλλάζει, οι απόψεις του Antonin Artaud με το “θέατρο της ωμότητας” εύρισκαν πρόσφορο έδαφος, ενώ μέσα στη δεκαετία του ‘50 άρχισαν να κάνουν την εμφάνιση τους πρωτοποριακά θεατρικά σχήματα όπως το “Living theatre” και αργότερα το “Bread and Puppet” και το θέατρο του Grotovski και του Barba. δε πρέπει να ξεχνάμε τη δυναμική παρουσία του αναμορφωτή του θεάτρου Bertolt Brecht με το θέατρο της συνειδητοποίησης, και την έννοια της αποστασιοποίησης που βρίσκει ιδανική εφαρμογή στην απόσταση από το πραγματικό γεγονός στην δραματοθεραπεία.
Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, μέσα σε κλίμα κοινωνικών ανακατατάξεων επιστημονικών και καλλιτεχνικών αναδομήσεων, το θέατρο πλησιάζει τη ζωή, την ψυχιατρική, και την ψυχοθεραπεία αρχίζει να αλλάζει την αντίληψη για τον ασθενή και την αντιμετώπιση του, εμφανίζεται η «Δραματοθεραπεία». Ο όρος dramatherapy δημιουργήθηκε από τον Peter Slade (1959), ο οποίος έγινε ευρύτερα γνωστός για την ιδέα του ότι το δραματικό παιχνίδι των παιδιών είναι μια φυσική μορφή εκμάθησης και θεραπείας. Το άρθρο του είχε τίτλο «Dramatherapy as an Aid to Becoming a Person».
Η σημαντικότερη μορφή της δραματοθεραπείας στη Βρετανία η Emmy Sue Jennings, ξεκίνησε την εργασία της στις αρχές της δεκαετίας του 1960 και επηρέασε πάρα πολύ τη δεκαετία του 70, με τη δημοσίευση του βιβλίου “Remedial drama”. Η Jennings προχώρησε ιδρύοντας πολλά εκπαιδευτικά ινστιτούτα στη Μεγάλη Βρετανία, αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη, όπως Νορβηγία, Πορτογαλία, Ελλάδα, Κύπρο , Ισραήλ.
Από το 1988 η μέθοδος εφαρμόζεται σε χώρους ψυχικής υγείας, νοσοκομεία, ειδικά σχολεία και κέντρα απεξάρτησης, ιδιαίτερα στο 18άνω του ΨΝΑ. Έρχονται σε επαφή με τη μέθοδο και εκπαιδεύονται σ’ αυτήν αρκετοί σπουδαστές στα μεταπτυχιακά εκπαιδευτικά ιδιωτικά κέντρα που λειτουργούν στη χώρα μας και ενημερώνονται φοιτητές του Πανεπιστημιακού χώρου. Ανακοινώσεις και αποτελέσματα από την εφαρμογή δραματοθεραπείας εμφανίζονται σε επίσημα συνέδρια ψυχοθεραπείας, αλλά και αρχαίου δράματος. Τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες για συνεργασία με άλλες μορφές δημιουργικών θεραπειών, όπως είναι η Art-therapy, Dance-therapy, Music-therapy αλλά και το ψυχόδραμα
Νέες γενιές δραματοθεραπευτών επιμορφώνονται και κινούν το πεδίο προς νέες κατευθύνσεις, εξελίσσοντας τη μέθοδο και τη δυναμική της.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η εμφάνιση της δραματοθεραπείας, με πρωταρχική μορφή τον Robert Landy, συμπυκνώνει διαφορετικές προσεγγίσεις που περιλαμβάνουν ψυχόδραμα, αναπτυξιακή ψυχολογία και θέατρο.
Στην Ελλάδα ξεκίνησε το 1984 υπό μορφή σεμιναρίων στην αρχή για να οργανωθεί αργότερα σε κύκλους σπουδών στο « Κέντρο ψυχοθεραπείας μέσω τέχνης». Μόλις το 1989 ιδρύθηκε ο Σύλλογος Dramatherapy «θέατρο–θεραπεία» ο οποίος και οργάνωσε την εκπαίδευση στην Αθήνα. Το 1990 ιδρύεται ο Πολιτιστικός Οργανισμός «ΑΙΩΝ» που δραστηριοποιείται στη δραματοθεραπεία και από το 1994 το Ινστιτούτο Δραματοθεραπείας ΑΙΩΝ παρέχει τετραετή εκπαίδευση, ενώ παράλληλα δραστηριοποιείται στον ευρύτερο θεραπευτικό και κοινωνικό χώρο.
Το 1998, το ινστιτούτο ξεκινά από τον εκδοτικό οίκο «Ελληνικά γράμματα» τη σειρά δραματοθεραπείας «Ρόλοι στη ζωή και ρόλοι στο θέατρο». Ο σύλλογος Dramatherapy «θέατρο–θεραπεία» μετεξελίσσεται το 2004 σε Ένωση Δραματοθεραπευτών-Παιγνιοθεραπευτών Ελλάδος (ΕΔΠΕ) και το 2007 διοργανώνει το 1ο συνέδριο Δραματοθεραπείας και Παιγνιοθεραπείας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Το 2010 ο πολιτιστικός οργανισμός «ΑΙΩΝ» γιορτάζει 20 χρόνια ενεργούς δράσης στο χώρο της δραματοθεραπείας και του πολιτισμού.

Επιλογή από άρθρο του Στέλιου Κρασανάκη στη συλλογική έκδοση του Ασημάκη Παναγιώτη Δ., (1999), «Σύγχρονες ψυχοθεραπείες στην Ελλάδα», εκδόσεις Ασημάκη.